Vicieuze cirkels
Hoe komt het dat mensen te veel of problematisch drugs gaan gebruiken? En waarom blijven ze het vaak doen, zelfs als de nadelen duidelijk worden?
Een beschrijvend antwoord is te vinden in de (vicieuze) cirkels van Kuno van Dijk. Veelvuldig overmatig druggebruik kan 4 processen of 'cirkels' in gang zetten die elkaar versterken.
1. De lichamelijke (of farmacologische) cirkel
Dit heeft betrekking op: tolerantie, onthoudingsverschijnselen en controleverlies bij druggebruik dat lichamelijke verslaving kan uitlokken.
- Je lichaam reageert op de werking van drugs en probeert de effecten te neutraliseren. De eerste keren of bij matig gebruik reageert je lichaam vrij traag, wat wil zeggen dat de effecten van een drug sterk gevoeld worden. Ga je veel en dikwijls gebruiken dan zal je lichaam steeds sneller reageren en de werking van de drug doeltreffender gaan compenseren. Gevolg voor de gebruiker is dat de effecten van de drug minder sterk gevoeld worden. Je "kan er beter tegen". Om het effect terug te voelen zoals vroeger, zal je meer moeten gebruiken. M.a.w. de tolerantie tegenover de drug verhoogt, je moet steeds meer gaan gebruiken om hetzelfde effect te voelen.
- Na verloop van tijd zal je lichaam 'leren' dat er na gebruik nog verder gebruik zal volgen. Je lichaam zal dus gaan overcompenseren, wat een onaangenaam gevoel zal geven als je 'te weinig' gebruikt. Je ervaart eigenlijk onthoudingsverschijnselen. Je lichaam vraagt dan letterlijk om de drug en je ervaart dit als 'sterke zin hebben' of 'craving'.
- Deze craving, kan op zijn beurt weer uitlopen in nog meer gebruiken of controleverlies.
De psychologische cirkel
Hier gaat het over de effecten op het zelfbeeld, maar ook over de wisselwerking met bepaalde psychische klachten.
- Overmatig druggebruik kan allerlei problemen veroorzaken, die op hun beurt een weerslag hebben op je zelfbeeld. Het gebruik geeft aanleiding tot schuld- en schaamtegevoelens, die je als onaangenaam en soms als 'onverdraaglijk' ervaart. Deze gevoelens kan je dan proberen te verminderen door opnieuw te gebruiken en in een roes te komen.
- Bepaalde psychische klachten (zoals depressie en angstgevoelens) kunnen je ertoe aanzetten om meer te gaan gebruiken, omdat gebruik soms een tijdelijke 'verlichting' van deze klachten geeft. Omgekeerd kan overmatig gebruik op zijn beurt echter psychische klachten doen ontstaan of doen toenemen. Na enige tijd valt dikwijls niet meer uit te maken wat oorzaak en gevolg is.
De sociale cirkel
Hier gaat het over sociale problemen die kunnen ontstaan als gevolg van te veel druggebruik. Vaak geraken zware gebruikers ook sociaal geïsoleerd.
- Je kan allerlei sociale problemen krijgen als gevolg van je gebruik zoals: moeilijkheden op het werk, conflicten met partner, kinderen en vrienden, financiële problemen en aanvaringen met het gerecht. Deze veroorzaken veel stress, die op zijn beurt de cirkel van te veel gebruiken laat verder draaien.
- Opvallend is ook dat zware gebruikers vaak vooral het gezelschap van andere zware gebruikers gaan opzoeken, maar andere sociale contacten gaan verwaarlozen. Het omgaan met anderen die veel gebruiken heeft als groot 'voordeel' dat je je niet hoeft te verantwoorden of te verdedigen. Je riskeert echter in een 'subcultuur' terecht te komen en het contact met anderen helemaal te verliezen.
De cerebrale cirkel
Hier gaat het over de effecten van zwaar druggebruik op de hersenwerking.
- Veel drugs gebruiken heeft snel effect op je realiteitsbesef en je vermogen tot zelfkritiek. Ondanks het feit dat je je had voorgenomen om je gebruik te beperken, kan dit voornemen snel verdwijnen naargelang je in een roes geraakt.
- Langdurig overmatig gebruik kan soms ook uitlopen op hersenbeschadiging. Niet alleen je geheugenfuncties worden aangetast, maar ook bepaalde zones in de frontale cortex die normaal gezien voor doelgericht handelen en zelfcontrole zorgen. Dit laatste zorgt ervoor dat je een verminderde weerstand krijgt tegen de impuls om te gebruiken en controleverlies.
Het geheel
De hoger beschreven 'cirkels' zijn eigenlijk 4 elkaar versterkende processen. Elke cirkel op zich begint na enige tijd op zichzelf te draaien en zet op zijn beurt de andere cirkels in beweging. Na verloop van tijd kunnen deze processen een automatisme worden. Het geheel van de cirkels blijft op zichzelf draaien en je kan worden meegezogen in een neerwaartse spiraal.